RDA: internationale standaard

RDA is ontwikkeld vanuit de Anglo-Amerikaanse traditie, maar door wereldwijde input wordt RDA steeds meer een internationale contentstandaard. En dat is ook precies wat de RDA Board voor ogen staat.

Vertalingen

RDA is reeds beschikbaar in het Engels, Frans, Spaans, Catalaans, Italiaans, Noors, Fins, Hongaars en Arabisch. Er wordt nog gewerkt aan Hebreeuws en Hongaars. In december 2020 is de nieuwe Engelse tekst van de RDA Toolkit online gekomen. Deze nieuwe versie is nu beschikbaar in het Engels, Noors en Fins. De andere talen volgen zodra ze klaar zijn.

Bij de invoering van de standaard in Nederland in 2014 is besloten geen Nederlandse vertaling te maken. Aanvankelijk was het alleen mogelijk de volledige RDA Toolkit te vertalen. Sinds 2016 is het echter ook een optie om alleen de data-elementen en hun definities te vertalen. Dit wordt de RDA Reference Set genoemd.

Deze RDA Reference Set is inmiddels (gedeeltelijk) beschikbaar in meerdere talen, waaronder het Nederlands, Duits, Deens, Grieks, Ests en Lets. Er zijn voorbereidingen voor het Hebreeuws, Oekraïens, Portugees, Slowaaks, Zweeds en Vietnamees. De Reference Set zal in alle genoemde talen openbaar gepubliceerd worden in de RDA Registry, en is daarmee beschikbaar voor ontwikkelaars van bibliotheeksoftware. In de werkgroep Translations leren de diverse vertaalteams van elkaar en worden voorstellen gedaan om RDA nog minder Anglo-centrisch te maken.

Community resources

Inmiddels zijn diverse specifiek Anglo-Amerikaanse instructies geïdentificeerd en sinds april 2021 staan die niet meer in de officiële RDA. Ze zijn verplaatst naar het “Community resources” gedeelte van de RDA Toolkit, waarin content staat die weliswaar aan RDA voldoet, maar zich richt op een specifieke taal en/of gemeenschap en daardoor geen internationale geldigheid heeft. Het betreft bijvoorbeeld instructies voor het formuleren van ingangen. RDA schrijft die niet langer voor, maar laat het aan de communities over daar regels voor op te stellen. Ook richtlijnen voor de transcriptie van bijvoorbeeld Cyrillisch of Arabisch schrift naar Latijns schrift vallen hieronder.

Naast deze zogeheten community refinements bevat dit gedeelte van de RDA Toolkit ook community vocabularies. Je vindt daar, per taal geordend, uiteenlopende lijsten met afkortingen en termen, zoals bijvoorbeeld Terms for Books of the Bible in English en Terms for medium of performance in English. De Nederlandse RDA-Commissie heeft de lijsten uit Fobid ISBD voor Bijbelboeken en Medium van uitvoering (instrumentatie) inmiddels ook voorbereid om als vocabulaire in RDA-records te gebruiken.

Meer informatie

• RDA in Translation – Bevat informatie over gemaakte vertalingen. Inclusief link naar de RDA Translation Policy.
• RDA Community Resources – De “community resources” sectie in de RDA Toolkit.
• RDA Registry – De RDA Reference element sets met beschikbare vertalingen.
• Termen voor Bijbelboeken in het Nederlands – Geprefereerde titels van boeken van de Bijbel voor gebruik in Nederlandstalige titelbeschrijvingen.

U kunt hieronder reageren of een vraag stellen.

RDA omschrijft zichzelf als “een pakket van data-elementen, richtlijnen en instructies voor het maken van metadata voor bibliotheken en erfgoedinstellingen”. Vergeleken met de oorspronkelijke RDA is de nieuwe RDA Toolkit veel meer een data dictionary geworden.

Data-elementen in de nieuwe RDA Toolkit

Voor titelbeschrijvers zal het wel even wennen zijn: in plaats van een regelwerk dat in grote lijnen het catalogiseerproces volgt, ligt er nu een standaard waarin de richtlijnen en instructies gegroepeerd zijn per data-element.

Ieder data-element in de Toolkit (er zijn er meer dan 3000) is op dezelfde manier gedocumenteerd. De Toolkit-pagina begint met 1] de definitie en afbakening van het element, daarna volgen 2] een overzicht met “technische gegevens” (de zogeheten element reference), 3] instructies voor het vastleggen van informatie in het data-element, 4] eventueel een voorbeeld waarin het element in context wordt getoond en 5] een overzicht met verwante elementen.

1) De definitie wordt, net als enkele andere onderdelen van de pagina, opgehaald uit de RDA Registry, waar linked data-representaties van de elementen en vocabulaires uit RDA beschikbaar zijn. Deze informatie is in verschillende talen verkrijgbaar, waaronder het Nederlands, en zonder abonnement te benaderen. Software-ontwikkelaars kunnen de gegevens daardoor gebruiken in bijvoorbeeld helpteksten of veldlabels.

2) De element reference bevat o.a. informatie over de entiteit waar het element bijhoort, de entiteit waar het element naar verwijst (het merendeel van de data-elementen is een relatie-element) en een mapping naar MARC 21.

3) Het volgende voorbeeld laat een (klein) deel zien van de instructies voor het vastleggen van de “hoofdtitel”:

4) Bij diverse data-elementen geeft de RDA Toolkit een uitgebreider voorbeeld, waarin het betreffende data-element wordt weergegeven in combinatie met een aantal andere data-elementen. Hieronder een voorbeeld bij het element “hoofdtitel”:

5) Verwante elementen zijn er in twee soorten. Allereerst heb je de omkeringen bij relatie-elementen. Wanneer er bijvoorbeeld een element “heeft auteur” is, dat van een werk naar een persoon verwijst, is er ook een element “is auteur van” gedefinieerd, dat van een persoon naar een werk verwijst. Daarnaast kun je te maken hebben met hiërarchie tussen elementen, vergelijkbaar met die tussen “broader terms” en “narrower terms” in een thesaurus. Zo is “maker” breder dan “auteur”, dat op zijn beurt weer breder is dan “librettist”.

Meer informatie

Wie de data-elementen in RDA wil verkennen kan de nieuwe RDA Toolkit raadplegen. Als korte introductie zijn de volgende RDA Concepts video’s van de RDA Toolkit aan te bevelen:

• Elements – Uitleg van Kate James over de rol van elementen in RDA en de verschillende typen elementen in de nieuwe toolkit.
• Domain and range – Kate James legt uit hoe de begrippen “domein” en “bereik” in RDA gebruikt worden voor relatie-elementen.
• Element labels – Kate James geeft uitleg over naamgevingsconventies en alternatieve labels voor RDA-elementen.

Andere interessante bronnen zijn:

• Relationship elements – Een presentatie over relatie-elementen van Kate James uit januari 2019.
• Using the entity page element lists – Korte uitleg over het gebruik van de lijsten met elementen op de entiteitenpagina’s in de nieuwe toolkit.
• RDA and MARC 21 alignments – Achtergrondinformatie bij de mapping van RDA naar MARC 21.

Schermafbeeldingen van de RDA Toolkit (www.rdatoolkit.org) zijn gebruikt met toestemming van de houders van het auteursrecht voor RDA (American Library Association, Canadian Federation of Library Associations, en CILIP: Chartered Institute of Library and Information Professionals).

U kunt hieronder reageren of een vraag stellen.

Het IFLA Library Reference Model (LRM) uit 2017 vormt het fundament van de nieuwe RDA Toolkit. Waar komt dit model vandaan en waarom is het zo belangrijk voor het catalogiseren in het linked data-tijdperk?

Van de FR-familie naar LRM

De oorspronkelijke RDA was gebaseerd op de FR-familie van entiteit‐relatie-modellen. Deze modellen definieerden de bouwstenen van de catalogus, hun eigenschappen en hun onderlinge verbanden. Omdat de uitwerking voor titelrecords (FRBR, 1998) anders was dan die voor ingangsrecords – voorheen catalogusbouw (FRAD, 2009 en FRSAD, 2010), sloten de modellen niet naadloos op elkaar aan, en bleven sommige onderdelen van RDA leeg tot nadere harmonisatie had plaatsgevonden.

LRM, het resultaat van deze harmonisatie, is een overzichtelijk model dat bestaat uit 11 entiteiten. De kern ervan wordt gevormd door de vertrouwde werk-, expressie-, manifestatie- en item-entiteiten uit FRBR:

Het model biedt de gebruiker de mogelijkheid om consequent onderscheid te maken tussen “dingen” (objecten, concepten, personen etc.) en hoe je die dingen noemt of aanduidt. Dit onderscheid en de manier waarop de 11 entiteiten met elkaar in verband gebracht worden, maken het model bij uitstek geschikt voor gebruik in een linked data-omgeving.

Overzicht van de relaties en entiteiten in LRM

Van LRM naar RDA

In de nieuwe RDA worden 13 entiteiten gebruikt die gebaseerd zijn op de entiteiten in LRM. In aanvulling op LRM heeft RDA de entiteitsgrenzen aangescherpt, dat wil zeggen, RDA heeft richtlijnen opgesteld voor wat je als een nieuw werk, een nieuwe manifestatie etc. moet beschouwen. De eigenschappen en relaties in RDA zijn eveneens afgeleid van die in LRM. Vaak zijn ze veel fijnmaziger dan in LRM, maar altijd passen ze in de door LRM vastgestelde structuur.

De volgende keer wordt dieper ingegaan op de data-elementen in RDA.

Meer informatie

Wie zich verder wil verdiepen in het Library Reference Model kan de volgende bronnen gebruiken:

• IFLA Library Reference Model (LRM) – De officiële website van de IFLA. Je vindt hier niet alleen het volledige model, maar ook aanvullende documentatie over de transitie van FRBR, FRAD en FRSAD naar LRM.
• IFLA Library Reference Model: What and Why? – Een videopresentatie van Chris Oliver uit juni 2018. Ze geeft hierin een overzicht van het model en van de gevolgen voor de catalogiseerpraktijk.
• IFLA ISBD to LRM Mapping (2018) – Voor wie LRM wil bekijken vanuit het perspectief van de ISBD-elementen; achtergrondinformatie bij de mapping staat in het eindrapport van de werkgroep.

Wie nieuw is op het gebied van modellen voor catalogusdata vindt de volgende bronnen wellicht ook interessant:

• Internationale catalogiseerstandaard vervangt FOBID-regels: van RT naar RDA (in: IP nr. 2 / 2014).
• What is FRBR? A Conceptual Model for the Bibliographic Universe – Beknopte uitleg van FRBR door Barbara Tillett uit 2004.

Wie meer wil weten over de entiteiten in RDA kan de nieuwe RDA Toolkit raadplegen of de volgende videos uit de RDA Concepts afspeellijst op het YouTube-kanaal van de RDA Toolkit bekijken:

• Entities – Een korte introductie van Kate James op de entiteiten in de nieuwe RDA.
• Entity boundary – Kate James legt uit hoe entiteitsgrenzen in RDA gebruikt worden om te bepalen of je een nieuwe entiteit moet beschrijven.

Laat hieronder een reactie of een vraag achter.

Op 15 december 2020 is de nieuwe RDA Toolkit van kracht geworden. De oorspronkelijke RDA-richtlijnen zijn vervangen door “een pakket van data-elementen, richtlijnen en instructies voor het maken van metadata voor bibliotheken en erfgoedinstellingen, die voldoen aan internationale modellen voor gebruikersgerichte linked data-applicaties”.

Wat eraan vooraf ging

In 1996 heeft de IFLA alle lokale varianten van ISBD – waaronder de FOBID Regels voor de Titelbeschrijving – achterhaald verklaard. Nederland was in 2014 het zevende land dat Resource Description and Access (RDA) omarmde als content-standaard. De oorspronkelijke RDA Toolkit, het bijbehorende online hulpmiddel, bestaat inmiddels 10 jaar en is vanuit technologisch perspectief hoogbejaard. Tussen 2016 en 2019 hebben de makers van de Toolkit het hulpmiddel volledig opnieuw opgebouwd. Het fundament voor de nieuwe RDA Toolkit is het Library Reference Model (LRM) dat de IFLA in 2017 gepubliceerd heeft.

Welke onderwerpen zullen behandeld worden

Wat zijn de belangrijkste wijzigingen in de nieuwe RDA Toolkit? Wat is de achtergrond ervan? En wat betekenen de wijzigingen voor de catalogiseerpraktijk?

De komende tijd publiceert de RDA Commissie een reeks korte bijdragen over catalogiseren met RDA in het linked data-tijdperk. Aan bod komen o.a. de volgende onderwerpen:

• Van FRBR naar LRM
• Een pakket van data-elementen, richtlijnen en instructies
• Internationale focus
• Gebruikersgerichte linked data-applicaties
• Nieuwe generatie bibliotheeksoftware
• Breed inzetbaar
• Breed toepasbaar

Meer informatie

Kijk voor een eerste kennismaking naar de officiële New RDA Toolkit Demo video.

Plaats desgewenst een reactie, of vraag, hieronder.